Ташказан үзәнлеге

Адресы:
Татарстан Республикасы, Чирмешән районы, Кармыш авылы

Ташказан үзәлеге исеме татар теленнән тәрҗемә иткәндә «Таш чокыр» яки «ташлы Казан» дигәнне аңлата. Мондый атама монда күп гасырлар элек булган кызыклы геологик күренешкә бәйле. Урочище елганың борынгы юлыннан гыйбарәт, вакыт узу белән ул дүрт километрга якын озынлыктагы чокырга әверелгән. Чокыр төбендә тәртипсез рәвештә таралган овал һәм түгәрәк ташларны күрергә мөмкин. Бу ташларның зурлыгы 40-50 сантиметрдан алып өч метрга кадәр. Бу табигый феноменның әлегә кадәр бер мәгънәле аңлатмасы юк, шуңа күрә аның килеп чыгышы турында берничә теория бар. Аларның берсе буенча, берничә мең ел элек бу төбәктә елга ага, ул йомшак токымнардан каты ком-ташларны юып, аларга түгәрәк форма бирә. Тора-бара климат үзгәрә һәм елга юкка чыга, үзеннән соң коры төбендә шушы түгәрәк ташлар кала. Икенче теория буенча, бу ташлар соңгы плейстоценда (якынча 11000-130000 ел элек) ком-таш токымнары ашалу нәтиҗәсендә барлыкка килгән. Җирнең климаты үзгәрү нәтиҗәсендә ташлар китерелмә токымнар белән капланган, ә соңрак, соңрак өске сулар (бәлки, кечкенә елга) белән ялангач калган. Геологлар билгеләп үткәнчә, Татарстан территориясендә рельефның күп формалары нәкъ менә плейстоцен чорында формалашкан. Ташказан бозлык хәрәкәте нәтиҗәсендә барлыкка килгән дигән гипотеза бар. Моннан берничә мең еллар элек Кама аръягында гаять зур бозлык үткән, климат җылынгач, ул ерак төньякка чигенгән. Ләкин чигенгәндә, ул үзенең артыннан гаять зур ташлар калдырган, аларны әле дә бу табигый урында күреп була. Шунысын да ассызыклап үтәргә кирәк: Ташказан үзәнлеге тирә-ягы матурлыгы белән аерылып тора. Чокыр өстендәге ярларның биеклеге өч, хәтта дүрт метрга җитәргә мөмкин. Тау түбәсеннән болыннар, урманнар, кырлар һәм каенлыклар күренеп тора. Урман Чирмешән районының Кармыш һәм Яшәүче авыллары арасында урнашкан.